De zorg voor een veilige en gezonde leefomgeving is een van de kerntaken van de overheid. Deze zorgplicht is onder andere vastgelegd in de Omgevingswet, die tot doel heeft de kwaliteit van onze fysieke leefomgeving te waarborgen én te verbeteren. In de praktijk betekent dit dat overheden – afhankelijk van het politieke klimaat en beschikbare middelen – keuzes moeten maken. Juist in tijden van schaarste is het cruciaal dat elke inspanning bijdraagt aan het grotere doel: een leefomgeving die veilig, gezond en toekomstbestendig is. Met andere woorden: inzet moet leiden tot daadwerkelijk effect, ofwel ‘outcome’.
Gemeenten en Omgevingsdiensten houden elkaar in de greep
Omgevingsdiensten hebben een belangrijke, misschien wel de belangrijkste, taak in het waarborgen van een gezonde en veilige leefomgeving. Ze zijn verantwoordelijk voor toezicht, vergunningverlening en handhaving (VTH) en daarmee direct betrokken bij het beschermen van onze leefomgeving. Tijdens het Interbestuurlijk Programma VTH (IBP-VTH) kwam bij bezoeken aan de omgevingsdiensten in vrijwel altijd één punt nadrukkelijk punt naar voren: de noodzaak om meer ‘outcomegericht’ te gaan werken en sturen.
Diverse rapporten – van onder andere VNG, IPO en het Rijk – bevestigen deze urgentie. Toch blijkt in de praktijk dat gemeenten en Omgevingsdiensten vaak blijven hangen in een systeem waarin wordt gestuurd op aantallen (zoals het aantal uitgegeven vergunningen of uitgevoerde controles), zonder helder zicht op wat dat oplevert voor de leefomgeving. Zonder duidelijke beleidsdoelen vanuit gemeenten blijft het voor Omgevingsdiensten lastig om hun inzet op het gewenste effect te richten. Hierdoor houden beide partijen elkaar onbedoeld gevangen in een systeem van output in plaats van outcome.
Begin bij beleid, niet bij rapportage
Om de effecten van beleid echt zichtbaar te maken, moet de volledige beleidscyclus – van visie en plannen tot uitvoering en monitoring – inhoudelijk goed doordacht zijn. Vaak wordt de focus gelegd op rapportage, maar dat is niet het juiste startpunt. De eerste stap ligt bij bestuurlijke ambitie en heldere beleidsdoelen. Daar begint effectieve sturing.
De Omgevingswet biedt concrete handvatten
De Omgevingswet reikt hiervoor de juiste instrumenten aan, onder de noemer omgevingswaarden. Deze waarden, in combinatie met omgevingsprogramma’s, maken het mogelijk om concreet en meetbaar te werken aan doelen die voortkomen uit de omgevingsvisie.
De voordelen van omgevingswaarden op een rij:
-
Meetbare doelen: Omgevingswaarden maken duidelijk wat er bereikt moet worden, waardoor de effectiviteit van VTH-activiteiten beter geëvalueerd en bijgestuurd kan worden.
-
Transparantie en verantwoording: Door prestaties af te zetten tegen meetbare waarden kunnen Omgevingsdiensten helder rapporteren aan bestuur en publiek. Gemeenteraden kunnen hiermee ook beter hun controlerende rol invullen.
-
Samenhangend beleid: Omgevingswaarden zorgen – mits goed afgestemd in het regionale VTH-beleid – voor een uniforme basis waarop gemeenten, provincies en het Rijk hun beleid kunnen afstemmen. Zo worden tegenstrijdige maatregelen voorkomen.
-
Stimulans voor innovatie: Het nastreven van concrete omgevingswaarden daagt uit tot het vinden van vernieuwende, effectievere oplossingen.
Kortom: met omgevingswaarden kan de beleidscyclus echt worden gesloten. En kunnen we de impact van VTH-inspanningen op de leefomgeving zichtbaar maken. Dit vraagt bestuurlijke moed en samenwerking tussen alle betrokken overheden – ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid.
Outcomegericht werken is de toekomst
In 2024 zijn door het Interbestuurlijk Programma VTH (IBP-VTH) robuustheidscriteria voor Omgevingsdiensten vastgesteld. Eén van die criteria is effectiviteit: de mate waarin een dienst aantoonbaar maatschappelijk effect bereikt en daar ook daadwerkelijk op stuurt. Outcomegericht werken – op basis van omgevingswaarden – is dan ook niet zomaar een keuze, maar een noodzakelijke stap richting toekomstbestendige Omgevingsdiensten en een krachtig VTH-stelsel.
